F’dan il-qasam, il-vokabolarju Malti tgħidx kemm hu għani. Tal-għaġeb id-distinzjonijiet fini li jagħmel bejn it-tipi differenti li jeżistu: skont il-forma, il-konsistenza, min jagħmlu, kif jagħmlu…
qallut
Meta jkun solidu u jkollu għamla ta’ ċilindru, tawwali u tond, jissejjaħ qallut. Hekk ukoll jissejjaħ xi ħadd qasir, magħmul żgħir, li jkun mingħalih xi ħaġa. Bilkemm ilaħħaq magħna u ġej jindaħal ja qallut li hu!
redus
Jekk ikun boċċi boċċi, żgħir u tond qisu żibeġ, kif ikun tal-fniek, tal-mogħoż u tal-ġrieden, jissejjaħ redus. Ta’ Ħal Tarxien isibuhom Tar-Redus, għax fl-antik kienu jirgħu ħafna nagħaġ u mogħoż, u ħeqq dawn kienu jħammġu, bħalma jagħmlu l-annimali kollha. U baqgħatilhom ta’ hekk.
rawta
Rawta hi l-eskrement ta’ bhima bħal baqra jew barri. Ħafna rawt imbagħad jiġi demel. Din il-kelma tintuża wkoll bħala tgħajjira, fis-sens ta’ xi ħadd kiesaħ, beżqa, dardira: U agħlaq ħalqek, ja rawta ħara! inkella Trid tkun vera rawta biex tkellimha hekk lil ommok.
selħ
Il-ħmieġ maħlul tat-tajr bħat-tiġieġ u l-ħamiem jgħidulu selħ jew slieħ. La titla’ fuq il-bejt biex taqla’ l-ħwejjeġ u ssib roqgħa ħadra fil-kannella mċafalsa mal-qmis li tkun għadek kif ħsilt, taf x’għandek issejħilha!
bagħar
Il-ħmieġ taż-żwiemel u l-ħmir, u ġieli tal-baqar ukoll, jissejjaħ bagħar. Meta jinxef jużawh biex idemmlu r-raba’, u fl-antik kienu jużawh biex ikebbsu n-nar f’xi forn. Għal xi ħadd ikrah dagħwa f’xi rħula jgħidu: Qisu bagħra!
bonus: ħara
Dulcis in fundo, kelma flessibbli għall-aħħar. Tista’ tkun verb (it-tifel ħara taħtu), nom (piff x’riħa ta’ ħara) u anki aġġettiv (ilbieraħ kont ħara mejjet). U jista’ jkollha elf tifsira differenti:
- oħxon: qisu tank/xkora ħara
- fonqla, qanżħa: kemm għandu ħara u sinifiteti
- fis-sakra: is-Sibt tgħidx kif saret ħara
- ħażin ħafna: pizza togħma ta’ ħara; fil-kunċert kellhom ħoss tal-ħara
- qżież: kemm huma żibel, ja qatta ħara
- xortih tajba: reġa’ rebaħ, għandu ħara ma’ sormu
- sfortunat: kulma jmiss isirlu ħara
- tost: li ma kellekx wiċċek imċappas bil-ħara terġa’ tiġi tittallab quddiemi
- ħmar, baħnan: ħariġni ta’ ħara quddiem kulħadd
- peċluq: ma tistax taħra bih, kulma jisma’ jmur jgħidu
- sinjurun: dak il-flus jaħrahom
- bla ħila, ma jinqalax: lanqas jaf jaħra li ma kellux sormu ’l isfel
- maħmuġ inkallat: jaħra f’qalzietu jonqos
- egoist: waħdu jiekol u waħdu jaħra
- għala biebu: jien se nagħmel li rrid, ħarja f’wiċċ kulħadd
- fiswa, antipatku: kemm iħobb jindaħal ja ħarja li hu
- bla ħeġġa: dejjem hemm mitluq, donnu ħarja fix-xemx
- ħmerija, paprata: illallu x’ħarja għamilt
- assolutament xejn: tah ħarja f’wiċċu
U fl-aħħar nett, tinsiex x’għid il-Malti:
Min ma jistħix jaħralek f’idejk, tistħix iċċappashulu ma’ wiċċu!
